Ο ΕΘΕΛΟΝΤΙΣΜΟΣ

Ομιλία ρ Χρήστου Ν. Χρηστίδη

προ-προέδρου Ροταριανού Ομίλου Σερρών

στην συνεστίαση της

Δευτέρας 28/3/2001

Με θέμα «Ο ΕΘΕΛΟΝΤΙΣΜΟΣ»

Οι ρίζες του εθελοντισμού, που διέπουν και το Διεθνές Rotary είναι βαθιές μέσα στην ιστορία και τη διαχρονική εξέλιξη της κοινωνίας. Ο εθελοντισμός συνδέεται με την ανιδιοτελή προσφορά για την κοινή ευημερία.

Συνδυάζει τα στοιχεία της ελεύθερης βούλησης και επιλογής με την ένταξη σε ένα πρόγραμμα δράσης. Οδηγεί στη εσωτερική ολοκλήρωση του πολίτη-εθελοντή και στη συνολική μετεξέλιξη της κοινωνίας από άκρως ατομικιστικής σε κοινωνία αλληλεγγύης.

Σημειώνουμε δε ότι η άμβλυνση της ευαισθησίας και η απουσία υποστήριξης  πρέπει να αποδοθεί αφε­νός μεν στα εσωτερικά προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι περισ­σότερες από τις χώρες, είτε σε οικονομικό είτε σε πολιτικό επίπεδο, αφετέρου δε στο γεγονός ότι στις περισσότερες αναπτυγμένες χώ­ρες έχει καλλιεργηθεί μια καταναλωτική κουλτούρα αλλά και ένα πνεύμα ατομικισμού που αγνοεί τον συνάνθρωπο.

Στη σημερινή εποχή, η συνεχώς αυξανόμενη τάση δραστηριοποίησης εθελοντικών οργανώσεων είναι αποτέλεσμα της αδυναμίας τόσο του κράτους όσο και των μηχανισμών της αγοράς να αντιμετωπίσουν ικανοποιητικά τα ολοένα και πιο σύνθετα κοινωνικά, οικονομικά και περιβαλλοντικά προβλήματα.

Ιστορικά οι εθελοντικές οργανώσεις κάλυψαν την αδυναμία, τα ελλείμματα και τις ανεπάρκειες του κράτους στην αντιμετώπιση των κοινωνικών αναγκών των πολιτών. Η εθελοντική δράση έχει καθοριστική συμβολή τους δύο τελευταίους αιώνες στην αντιμετώπιση της φτώχειας και στην άμβλυνση των κοινωνικών ανισοτήτων.

Έτσι οι εθελοντικές οργανώσεις ουσιαστικά δραστηριοποιούνται στην παραγωγή των "δημοσίων αγαθών". Αγαθά που το Κράτος αδυνατεί να προσφέρει σε επαρκή ποσότητα και ποιότητα, αλλά και ο ιδιωτικός τομέας δεν επιθυμεί να τα προσφέρει, εφόσον τα περιθώρια κέρδους δεν είναι ικανοποιητικά.

Για τον λόγο αυτό οι προνοιακές και κοινωνικές υπηρεσίες, ο πολιτισμός, το περιβάλλον κ.λ.π. αποτελούν τα προνομιακά εκείνα πεδία στα οποία οι εθελοντικές οργανώσεις καλούνται να δραστηριοποιηθούν.

Μπορεί τις μέρες μας να τιμούμε οργανώσεις που δραστηριοποιούνται στον τομέα της Κοινωνικής Φροντίδας, των οποίων η προσφορά είναι βεβαίως ανεκτίμητη, θα ήταν όμως παράλειψη να μην αναφέρω ότι ο εθελοντισμός είναι κάτι ευρύτερο που επεκτείνεται σε όλο το μήκος και πλάτος της ανθρώπινης δραστηριότητας και προσφέρεται από τον καθένα από μας ατομικά, αλλά και μέσα από τη συλλογική δράση σωματείων, οργανώσεων, συλλόγων και μη κυβερνητικών οργανώσεων.

Το πεδίο δράσης του εθελοντισμού δεν είναι μόνο αυτό της κοινωνικής φροντίδας, αλλά πολύ μεγαλύτερο και ευρύτερο. Αναφέρω για παράδειγμα ότι πολλές εκστρατείες για θέματα αναλφαβητισμού, εμβολιασμών, πρόληψης και ενημέρωσης, αλλά και προστασίας του περιβάλλοντος στηρίχθηκαν και στηρίζονται στην εθελοντική εργασία και προσφορά.

Για τη χώρα μας αρκεί να αναφέρω την μακρά παράδοση εθελοντικής προσφοράς της ορθόδοξης εκκλησίας μας ιδιαίτερα στον τομέα της κοινωνικής φροντίδας, αλλά και το ρόλο του εθελοντισμού στην επιτυχή διοργάνωση των σύγχρονων Ολυμπιακών Αγώνων.

Ο εθελοντισμός έρχεται να συμπληρώσει τη δημόσια δραστηριότητα, όπως αυτή εκφράζεται και υλοποιείται σε όλους τους τομείς, αλλά και την ιδιωτική παρουσία, που παίρνει συχνά τη μορφή της φιλανθρωπίας, και εκφράζεται σε ατομικό επίπεδο.

Καμιά από τις δράσεις αυτές δεν είναι ανταγωνιστική με την άλλη. Βεβαίως το κράτος έχει την κύρια ευθύνη να σηκώσει το βάρος σε όλα τα επίπεδα. Βεβαίως και θέλουμε και τιμούμε τη φιλανθρωπία, αλλά ο εθελοντισμός πέρα και πάνω από προσωπικά οφέλη, αποτελεί την υπέρτατη μορφή κοινωνικής δράσης και προσφοράς που οι σημερινές κοινωνίες πρέπει να αναζητούν και να αναδεικνύουν καθημερινά.

Είναι γεγονός ότι ο εθελοντισμός σηματοδοτεί μια νέα στάση ζωής, αναδεικνύει μια διαφορετική αντίληψη για την ανθρώπινη δημιουργία και τον ρόλο του ατόμου στην κοινωνία, αποκτά νέο περιεχόμενο η έννοια της ατομικής και συλλογικής ευθύνης σαν ηθική αξία, και τέλος ο άνθρωπος προσδιορίζεται σαν υποκείμενο της κοινωνικής διαδικασίας.

Τα τελευταία χρόνια το εθελοντικό κίνημα στην Ελλάδα πήρε μια νέα διάσταση. Ανέτρεψε ένα ιδεολογικό στερεότυπο που καθόριζε τη λειτουργία και τη φυσιογνωμία του, τα προνοιακά δίκτυα και προσλαμβάνει ένα νέο - πηγαίο - αυθόρμητο χαρακτήρα που η ποικιλία των οργανώσεων και των μορφών δράσης πάνω σε ένα ευρύτατο φάσμα προβλημάτων, του προσδίδουν ένα δυναμισμό πολύ σημαντικό.

Μ’ αυτό τον τρόπο το εθελοντικό κίνημα αποτελεί τις μέρες μας, την υγιή αντίδραση της κοινωνίας στα φαινόμενα της αδράνειας, της αποχής, της παθητικότητας.

Αποτελεί τη μεγάλη πρόκληση για υπέρβαση και ρήξη με κοινωνικά στερεότυπα και συμπεριφορές παρωχημένες και αναχρονιστικές.

Στις σύγχρονες κοινωνίες, προβλήματα, όπως η διαχείριση του ελεύθερου χρόνου, η συν-λειτουργία με τους ανθρώπους της τρίτης ηλικίας, η αναβίωση της γειτονιάς, η διαφύλαξη των λίγων ελεύθερων χώρων που έχουν απομείνει, η προστασία των δασών, η ενίσχυση των παιδιών όλου του κόσμου, η καταπολέμηση του ρατσισμού και της ξενοφοβίας, βρίσκουν τις λύσεις τους μέσα από τις προτάσεις και τις δράσεις των εθελοντικών οργανώσεων.

Το μέλλον του εθελοντισμού και της κοινωνικής αλληλεγγύης σχετίζεται με το όραμα που οφείλουν να εμπνεύσουν οι εθελοντικοί σχηματισμοί, προκειμένου να επιτύχουν την προσέλευση και τη συ-στράτευση των πολιτών στις τάξεις τους .

Η συμμετοχή σε εθελοντικά σχήματα προϋποθέτει την ύπαρξη ομοψυχίας προς μία κοινή επιδίωξη, τη συμφωνία, την αποδοχή του περιεχομένου της δράσης, των μέσων, της τακτικής.

Προϋποθέτει πάνω απ' όλα την καλλιέργεια στους πολίτες της πεποίθησης ότι οι στόχοι του εθελοντικού κινήματος τους αφορούν.

Άρα ο εθελοντισμός  αφορά στο φρόνημα της κοινωνίας, την στάση των πολιτών, και αν θυμηθούμε ότι κατά την διάρκεια των Ολυμπιακών Αγώνων,  την ατμόσφαιρα της ολυμπιακής και παραολυμπιακής Ελλάδας από την οποία και κρίθηκε  τελικά το αποτέλεσμα των Αγώνων.

Στο χαμόγελο, στη συμπεριφορά, στην προθυμία, στην εξυπηρέτηση, στην νοοτροπία,  εκεί είναι που κρίθηκε η ατμόσφαιρα, εκεί είναι που διαμορφώθηκε η εικόνα, εκεί είναι που σχηματίστηκε  η τελική εντύπωση η οποία  μεταφέρθηκε και σε όλο τον κόσμο μέσα από τον Τύπο και την ραδιοτηλεόραση.

Άρα είχε πολύ μεγάλη σημασία η καλλιέργεια  ενός εθελοντικού φρονήματος , το οποίο εθελοντικό φρόνημα δεν είναι ούτε πρωτόγνωρο, ούτε μόνο ολυμπιακό.

Ευτυχώς είναι σήμερα από όλους αποδεκτό ότι το κοινωνικό κράτος δεν βασίζεται μόνο στις δραστηριότητες της Πολιτείας, αλλά βασίζεται σε πολύ μεγάλο βαθμό στις δραστηριότητες της κοινωνίας των πολιτών.

Εάν δεν λειτουργούν τα σωματεία, τα ιδρύματα, οι μη κυβερνητικοί οργανισμοί που προσφέρουν υπηρεσίες στον τομέα αυτό, του κράτους πρόνοιας, της κοινωνίας πρόνοιας, τότε δεν λειτουργεί πραγματικά η κοινωνική συνοχή.

Και πρέπει να δεχθούμε, ότι υπήρξε ένα πραγματικό κίνημα, υπήρξε μία πολύ μεγάλη ομάδα ανθρώπων που πρόσφερε τις υπηρεσίες της στο θέμα αυτό και εμείς οι ροταριανοί συμβάλαμε με τον τρόπο μας και την προσφορά μας στο Αεροδρόμιο Ελευθέριος Βενιζέλος και σε επιλεγμένα σημεία των Ολυμπιακών πόλεων της χώρας μας, κατά την διάρκεια των Ολυμπιακών Αγώνων και μαζί με όλους τους εθελοντές συντελέσαμε με την μικρή μας αλλά ουσιαστική συμμετοχή σ’αυτή την προσπάθεια που λέγεται εθελοντισμός και κοινωνική συνοχή.

Άρα, λοιπόν, έχει πολύ μεγάλη σημασία, πρώτοι εμείς, να εκδηλώσουμε το σεβασμό μας και να δώσουμε την ενθάρρυνσή μας σ’ αυτές τις προσπάθειες. Ο εθελοντισμός είναι ένα κίνημα το οποίο έχει διαστάσεις πολύ μεγαλύτερες απ’ ότι μπορεί να υποθέσει κανείς δια γυμνού οφθαλμού.

Η σύγχρονη κοινωνία δεν είναι, ευτυχώς, μια κοινωνία αποξενωμένη, δεν είναι μία κοινωνία χωρίς αισθήματα, δεν είναι μία κοινωνία που αγνοεί τον άνθρωπο και το πρόβλημά του.

Από τη στιγμή που η αναπηρία, η ασθένεια, το γήρας έχουν γίνει πολιτικά προβλήματα, προβλήματα που απασχολούν το κράτος και το σύνολο των πολιτών, γεννιέται η ιδεολογία και η πρακτική του κοινωνικού κράτους, του εθελοντισμού και της κοινωνική συνοχής όχι ως γενναιοδωρία, όχι ως φιλανθρωπία, αλλά ως συνειδητή στάση.

Άρα, λοιπόν, έχει πολύ μεγάλη σημασία να δούμε πως η προσφορά στον πλησίον καλλιεργεί τη νοοτροπία της εθελοντικής προσφοράς και διασφαλίζει τις προϋποθέσεις της κοινωνικής συνοχής.

Οι εθελοντικές οργανώσεις σήμερα, είναι ανάγκη, να παίξουν σημαντικό ρόλο επηρεάζοντας τις εξελίξεις και ωθώντας σε αλλαγές. Έχουν μία σημαντική και αναντικατάστατη λειτουργία μέσα στις δημοκρατικές κοινωνίες, αυτή του εκφραστή της συλλογικής συνείδησης απέναντι στην τυχόν αυθαιρεσία του Κράτους ή των μονοσήμαντων επιδιώξεων των μηχανισμών της αγοράς.

Μπορούν να αποτελέσουν παράλληλα επιβεβαίωση της δυνατότητας που έχουν οι πολίτες να αλλάξουν τη ζωή τους δρώντας από κοινού, για την επιδίωξη κοινά αποδεκτών στόχων, σε οποιοδήποτε χώρο ή επίπεδο.

Όλοι μας θυμόμαστε το μήνυμα του διεθνούς  ROTARY: «Προσφορά υπερβαίνοντας τον εαυτό μας» και ασφαλώς αναφέρεται στην εθελοντική μας προσφορά και επί πλέον στο αίσθημα της  κοινωνικής αλληλεγγύης που διέπει τα μέλη των ομίλων μας και η οποία εξακολουθεί και σήμερα να αποτελεί κοινωνική αναγκαιότητα.

Αυτό συμβαίνει γιατί η ανθρώπινη ανάγκη δεν εξέλιπε. Είναι δε αυτονόητο ότι η κοινωνική αλληλεγγύη δεν ταυτίζε­ται κατ' ανάγκην με την φιλανθρωπία. Κινείται και πέραν αυτής.

Επομένως, όταν μιλάμε για εθελοντισμό και κοινωνική αλληλεγγύη, δεν εννοούμε μόνο την ηθική ή υλική υποστήριξη στον πάσχοντα, και τούτο για­τί ο άνθρωπος, είτε σε ατομικό είτε σε συλλογικό επίπεδο, αντιμε­τωπίζει πληθώρα προβλημάτων.        

Ασφαλώς η συμπαράσταση που εκδηλώνεται από τους διεθνείς οργανισμούς, όπως το Διεθνές ROTARY αλλά και από μεμονωμένα άτομα ή ομάδες, δεν πρέπει να αγνοηθεί όμως δεν είναι επαρκής. Δεν φτάνει για να καλυφθούν τα προ­βλήματα που αντιμετωπίζουν οι πληθυσμοί των χωρών, κυρίως του τρίτου κόσμου.

Αυτήν την ελπίδα πρέπει διαρκώς να προβάλλουμε, να διεκδικούμε, να απαιτούμε να γίνει ζωντανή πραγματικότητα. Να οργανωνόμαστε και να παλεύουμε για να την κερδίσουμε. Όμως, επίσης ξέρουμε, ότι τα πάντα μπορούν να κατακτηθούν με τον κοινό αγώνα όλων μας. Γι' αυτό άλλωστε είμαστε και σήμερα εδώ. Και θα είμαστε και αύριο, όπου χρειαστεί. Θα πρέπει όμως να έχουμε πάντοτε υπ’ όψη ότι,  οι άνθρωποι που έχουν ανάγκη, πρέπει να στηρίζονται με τρόπους που δεν υπονομεύουν την αξιοπρέπεια και τον αυτοσεβασμό τους και να τους δίδεται η ευκαιρία να ανακτήσουν την ικανότητά τους να φροντίζουν οι ίδιοι τον εαυτό τους, το ταχύτερο δυνατόν, γιατί η υλική βοήθεια έχει πολύ πιο μόνιμο αποτέλεσμα όταν συνοδεύεται από την ανάλογη ηθική και πνευματική βοήθεια.