25 Απριλίου Παγκόσμια Ημέρα κατά της Ελονοσίας.Χ.Ν. ΧΡΗΣΤΙΔΗΣ ΓΕΩΠΟΝΟΣ - ΜΕΛΟΣ ΕΝΤΟΜΟΛΟΓΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΙΑΣ ΕΛΛΑΔΟΣ

Η Παγκόσμια Ημέρα κατά της Ελονοσίας καθιερώθηκε το 2008 με πρωτοβουλία του ΟΗΕ και γιορτάζεται κάθε χρόνο στις 25 Απριλίου για να αναδείξει τους κίνδυνους που αντιμετωπίζει ο σύγχρονος κόσμος από την ελονοσία, την πιο παλιά καταγεγραμμένη ασθένεια της ανθρωπότητας.

Η ελονοσία, που μεταδίδεται από τα κουνούπια, προσβάλλει κάθε χρόνο 500 εκατομμύρια ανθρώπους, από τους οποίους το ένα εκατομμύριο τελικά υποκύπτει στην ασθένεια, το 90% στην Υποσαχάρειο Αφρική.

Η αντιμετώπιση της ελονοσίας είναι ένας από τους Αναπτυξιακούς Στόχους της Χιλιετίας που έθεσε ο ΟΗΕ για την καταπολέμηση της φτώχειας έως το 2015.

Στην Ελλάδα, η ελονοσία έχει ουσιαστικά εξαλειφθεί. Τα 30 έως 50 κρούσματα που καταγράφονται κάθε χρόνο είναι «εισαγόμενα» και οφείλονται στους μετανάστες.

Τα κουνούπια μας λατρεύουν για το αίμα που τους δίνουμε - εμείς από την άλλη τα μισούμε γιατί προσπαθούν να μας το πάρουν.

Τα κουνούπια εκτός από τους πόλους, που είναι μόνιμα καλυμμένοι με πάγο υπάρχουν σε κάθε γωνιά της Γης.

Ίσως και τη στιγμή αυτή που μιλάμε να πετάνε μερικά γύρω από το κεφάλι μας βουίζοντας απειλητικά.

Δεν υπάρχει άνθρωπος στον πλανήτη γη που να μην έχει δώσει τη δική του μάχη με τα κουνούπια και δυστυχώς το αποτέλεσμα τις περισσότερες φορές είναι η ήττα.. Φαγούρα, που μπορεί να διαρκεί και μέρες, άγρυπνες νύχτες, δυσάρεστες αλλεργικές αντιδράσεις.

Τα κουνούπια ανήκουν στα αρθρόποδα, μια μεγάλη κατηγορία ζωικών οργανισμών με τους οποίους ο άνθρωπος βρίσκεται σε συνεχή ανταγωνισμό.

Το κουνούπι μεταφέρει ένα θανάσιμο βιολογικό όπλο.

Σκοτώνει περίπου 2.000.000 ανθρώπους ετησίως.

Αυτό είναι το κουνούπι. Το τόσο μικρό έντομο 5 με 6 χιλιοστών που έχει δώσει τόσες μάχες με την ανθρωπότητα και τις έχει νικήσει. Έχει αψηφήσει κάθε προσπάθεια του ανθρώπου να τεθεί υπό έλεγχο.

Σε κάποιες περιπτώσεις έχει αλλάξει την πορεία της ιστορίας και δυστυχώς ακόμα και τώρα στον 21^ο αιώνα δεν μπορούμε να το σταματήσουμε.

Έχει νικήσει στρατούς ολόκληρους και τα έχει βάλει με πολύ σημαντικούς στρατηγούς της παγκόσμιας ιστορίας όλων των εποχών.

Ιστορικές διηγήσεις απ' την αρχαιότητα αναφέρουν ότι  ο Αλέξανδρος ο Μέγας, ο μεγάλος αυτός κατακτητής, ο δημιουργός μιας απέραντης αυτοκρατορίας, πέθανε στη Βαβυλώνα αφού ταλαιπωρήθηκε πολλές μέρες από πυρετό. Ποιο όμως ήταν το μυστικό αυτού του πυρετού που οδήγησε τον Αλέξανδρο στο θάνατο; Το κουνούπι δυστυχώς κατά πολλές έρευνες που έχουν γίνει.

Αργότερα ένας άλλος που έδωσε μάχη με τα κουνούπια και την έχασε ήταν ο Ναπολέων ο Βοναπάρτης το 1802 όταν ο κίτρινος πυρετός που μεταδίδεται με τα κουνούπια αποδεκάτισε στην κυριολεξία τόσο το στόλο του όσο και τα στρατεύματά του που είχαν αποβιβαστεί στην Αϊτή και προσπαθούσαν να  εξαναγκάσουν τους ιθαγενής σε παράδοση. Ο πυρετός προκάλεσε τόσο σημαντικές απώλειες ώστε αναγκάστηκαν να επιστρέψουν εγκαταλείποντας τα σχέδια κατάκτησης με βάση την Αϊτή της Λουιζιάνα.

Η ιστορία έχει να αναφέρει πολλά τέτοια παραδείγματα.

Τα κουνούπια έπαιξαν σημαντικό ρόλο σε πολλές μάχες που έγιναν στα Βαλκάνια και την Αφρική κατά τον 1^ο Παγκόσμιο Πόλεμο.

Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα που δείχνει πως επηρέαζε το κουνούπι τον πόλεμο είναι το εξής. 

Κατά την διάρκεια του 1^ου Παγκοσμίου Πολέμου στην Μακεδονία τα Βρετανικά στρατεύματα μολυσμένα από ελονοσία αναγκάστηκαν να καλέσουν να τους αντικαταστήσουν οι Γαλλικές μονάδες που βρίσκονταν κοντά. Η απάντηση από τον Γάλλο διοικητή ήταν ο στρατός νοσηλεύεται από την ασθένεια τον κουνουπιών. Ευτυχώς όμως για τους Βρετανούς, διότι το κουνούπι δεν έκανε διακρίσεις, και οι Γερμανοί ήταν ανίκανοι να πολεμήσουν λόγω της ελονοσίας.   

Κατά την διάρκεια του 2^ου Παγκοσμίου πολέμου ο Αμερικανικός στρατός διέθετε τεράστιους πόρους για έρευνες. Ο Στρατός ενδιαφέρονταν παρά πολύ για το πώς θα προστατέψει του άνδρες του από την ελονοσία  που το πρόβλημα της νόσου και της εξάλειψης της ήταν πρώτης προτεραιότητας. 

Σε κάθε πολεμική επιχείρηση σε κάθε περιοχή που υπήρχε ελονοσία είχαν περισσότερες απώλειες από αυτήν παρά από εχθρικά πυρά. Έτσι για τον λόγω αυτό συγκροτήθηκε μια ομάδα επιστημόνων η οποία έψαχνε αυτό το κάτι το οποίο θα εξολόθρευε τα κουνούπια μια και καλή

Δοκίμασαν χιλιάδες παρασκευάσματα για να βρουν ένα ισχυρό εντομοκτόνο. Δημιούργησαν ένα θρύλο. Ήταν το γνωστό σε όλους μας DDT .

Ο πρώτος που περιέγραψε τα συμπτώματα από τις ασθένειες που μπορούν να προκαλέσουν τα κουνούπια ήταν ο Ιπποκράτης πριν από 2.500 χρόνια όταν τα συνέδεσε με την εποχή του χρόνου δηλαδή τους καλοκαιρινούς μήνες όπου αναπτύσσονται και το μέρος όπου ζούσαν οι ασθενείς δηλαδή τα έλη. Από εκεί πήρε και το όνομα η πιο διαδεδομένη ασθένεια που μεταφέρουν. Ελονοσία νόσος των ελών.

Σήμερα ο συνολικός αριθμός των ειδών των κουνουπιών ξεπερνά παγκοσμίως τα 4.000 είδη που αναπτύσσονται σε όλο τον κόσμο. Πολλά από αυτά είναι ακίνδυνα αλλά όσα μεταδίδουν ασθένειες το κάνουν σε μεγάλη κλίμακα.

Στην Ελλάδα έχουν βρεθεί μέχρι στιγμής 53 είδη, κάθε ένα από τα οποία έχει διαφορετική μορφολογία, συμπεριφορά, είδος βιοτόπου, προτίμηση στον ξενιστή και διαφορετική υγειονομική σημασία. λόγω του δυνητικού κινδύνου μετάδοσης παθογόνων μικροοργανισμών των οποίων είναι ξενιστές.

Απαραίτητη προϋπόθεση για την εγκατάσταση κουνουπιών σε μια περιοχή είναι η ύπαρξη στάσιμου ή με μικρή ροή νερού για την τοποθέτηση των αυγών και την ανάπτυξη των ατελών σταδίων.

Τα κουνούπια παράγουν αρκετές γενεές κατά τη διάρκεια της άνοιξης, του καλοκαιριού και του φθινοπώρου. Τα περισσότερα είδη διαχειμάζουν στο στάδιο του αυγού και σπανίως της προνύμφης .

Από ένα τσίμπημα ενός θηλυκού κουνουπιού προέρχονται από 60 έως 300 αυγά ανάλογα με το είδος. Κάθε φορά που μας τσιμπούν δηλαδή σημαίνει κατά μέσο όρο 150 νέα κουνούπια.

Ένα τετραγωνικό μέτρο πλημμυρισμένης επιφάνειας μπορεί να παράγει μέχρι και 10.000 προνύμφες κουνουπιών.

Σε κάθε γεύμα με αίμα, παίρνει περίπου ένα μικρολίτρο αίματος. Δεν είναι πολύ. Ένα εκατομμύριο κουνούπια αντιστοιχούν σε ένα λίτρο αίματος.

Οι παράγοντες που κάνουν τα υποψήφια θύματα ελκυστικά στα κουνούπια  είναι: ο ιδρώτας, η θερμοκρασία του σώματος, το εκλυόμενο διοξείδιο του άνθρακα, οι οσμές του σώματος και το φως.

Πιο πολύ τσιμπούν τα μεγαλόσωμα άτομα, ψηλά και εύσωμα. Αυτό συμβαίνει διότι ο στόχος τους είναι μεγαλύτερος και εντοπίζεται πιο εύκολα. Άρα χρησιμοποιούν την όραση τους. Βασικά όμως εντοπίζουν κάποιον από το διοξείδιο του άνθρακα.

Οι μεγαλόσωμοι έχουν μεγαλύτερους πνεύμονες και περισσότερο διοξείδιο. Επίσης προτιμούν τους νευρικούς ανθρώπους που δεν κάθονται ήσυχοι και κινιούνται συνέχεια. Ο μεταβολισμός τους είναι πιο υψηλός, εκπέμπουν περισσότερο διοξείδιο και τα κουνούπια ανιχνεύουν το διοξείδιο και τη διαρκή κίνηση. Ο όγκος του σώματος και η νευρικότητα καθορίζει την επιλογή του θύματος. Επίσης έλκονται από τα σκοτεινά χρώματα και αυτό εξηγείται διότι τρέφονται από ζώα με σκούρο καστανό τρίχωμα.

Τα κουνούπια αναπτύσσονται σε υπερβολικά μεγάλους αριθμούς και γίνονται τόσο ενοχλητικά, ώστε η λήψη μέτρων για την καταστολή του πληθυσμού τους είναι αναγκαία για την προστασία των ανθρώπων.

Δεν είναι όμως μόνο το θέμα της όχλησης που σε πολλές περιοχές φθάνει σε επίπεδα μάστιγας. Το πρόβλημα έχει και την διάσταση της προάσπισης της δημόσιας υγείας. Τα κουνούπια εκτός από έντομα ενοχλητικά είναι και τα πιο επικίνδυνα στον κόσμο.

Εκτός από το τσίμπημα και τον κνησμό που προκαλούν, μπορούν να είναι φορείς σοβαρότατων επιδημικών ασθενειών όπως η ελονοσία , ο Δάγκειος πυρετός , η εγκεφαλίτιδα που προκαλεί ο ιός του Δ. Νείλου, κλπ. Η ελονοσία είναι η πιο διαδεδομένη και η πιο επικίνδυνη νόσος που μεταφέρουν. 

Η ελονοσία εξαλείφθηκε από την Ευρώπη όμως δεν υπάρχει λόγος για εφησυχασμό . Μετά από πολλά χρόνια επέστρεψε στα Βαλκάνια.

Η ελονοσία σήμερα δεν αποτελεί σοβαρό πρόβλημα για την χώρα μας δεδομένου ότι επίσημα έχει εκριζωθεί από το 1958, αλλά κάθε χρόνο υπολογίζεται ότι έχουμε 30-50 εισαγόμε­να κρούσματα, ενώ στην Τουρκία έχουμε δεκάδες χιλιάδες κρού­σματα κάθε χρόνο. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας προειδοποι­εί ότι τα κρούσματα της ελονοσίας αυξάνονται παγκοσμίως (το 40% του πληθυσμού της γης βρίσκεται σε κίνδυνο κυρίως στην Αφρική, στη νότιο Αμερική, Ινδία και Νότιο-Ανατολική Ασία) και στη χώρα μας υπάρχουν όλα τα είδη των ανωφελών κουνουπιών που μπορούν να μεταδώσουν τα πλασμώδια της ελονοσίας από άνθρωπο σε άνθρω­πο.

Στο Νομό μας όταν πλημμύριζε ο Στρυμόνας άφηνε πολλά βαλτόνερα, τα οποία πρασίνιζαν, βρωμούσαν και γίνονταν εστίες κουνουπιών. Σμήνη ενοχλητικών εντόμων και μολυσματικών κουνουπιών σαν σύννεφα καταλάμβαναν τον ορίζοντα της Σερραϊκής γης και απειλούσαν την ζωή των κατοίκων. Όσοι ζούσαν στα μέρη αυτά μαστίζονταν από την ελονοσία. Τα παιδιά τους ήταν γεμάτα κόκκινα σπυριά και πρησμένα από τα τσιμπήματα των κουνουπιών, τα πρόσωπά τους χλωμά, κίτρινα σαν λεμόνι από ίκτερο με πρησμένη τη σπλήνα.

Οι μεγάλοι ντύνονταν με κάπες ή δέρματα ζώων το καλοκαίρι για να προφυλαχθούν από τα τσιμπήματα.

Σε χωριό με τρεις χιλιάδες κατοίκους χτυπούσε κάθε μέρα η καμπάνα του νεκροταφείου για τρεις ή τέσσερις νεκρούς νεαρής ηλικίας.

Αυτό συνέβαινε μάλιστα και μετά από την αποξήρανση της λίμνης Αχινού όπως μας αναφέρει ο Ιστορικός Κυριάκος Παπακυριάκου στο βιβλίο του Ιστορία του Νομού Σερρών. 

Από έκθεση της Υγειονομικής Υπηρεσίας πληροφορούμαστε ότι το 1929 προσβλήθηκε από ελονοσία το 90% των κατοίκων του κάμπου των Σερρών, το 1932 το 40-50%και μετά από τα αντιπλημμυρικά έργα το 10%.

Από τα στοιχεία της Στατιστικής Υπηρεσίας του Υπουργείου Εθνικής Οικονομίας προκύπτει ότι αναλογούσαν 36,8 θάνατοι από ελονοσία σε 1000 κατοίκους.

Η πρώτη οργανωμένη προσπάθεια καταπολέμησης κουνουπιών στην Ελλάδα, μετά το τέλος του ανθελονοσιακού αγώνα, πραγματο­ποιήθηκε το καλοκαίρι του 1997 στις ορυζοκαλλιέργειες των Νομών Σερρών και  Θεσσαλονίκης.

Στον Νομό μας το 1996 ιδρύθηκε με πρωτοβουλία του Ιατρού Κωνσταντίνου Σίμογλου το Κέντρο Καταπολέμησης Κουνουπιών ως μη κερδοσκοπική επιχείρηση, κοινής ωφέλειας, ιδιωτικού δικαίου , από τη Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Σερρών του τότε Νομάρχη Αναστάσιου Καρυπίδη που είχε άριστα αποτελέσματα. Για τα έξοδα του προγράμματος επιβλήθηκε διά  νόμου ένα «κουνουπόσημο» στους κατοίκους του νομού μέσω του ΚΤΕΟ. Λόγω της οικονομικής κρίσεως και με την δικαιολογία ότι υπήρχε κενό στον «Καλλικράτη» το κέντρο έκλεισε.

Όμως λόγω του προβλήματος γίνονται πολλές και μεγάλες προσπάθειες από την Περιφερειακή Ενότητα Σερρών της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας και οι ψεκασμοί στον Νομό Σερρών συνεχίζονται κάθε χρόνο.

Για την σωστή καταπολέμηση των κουνουπιών, η μέθοδος που θα χρησιμοποιηθεί θα πρέπει  να στοχεύει στη μεγαλύτερη δυνατή αποτελεσματικότητα, με την ελάχιστη χρήση εντομοκτόνων σκευασμάτων και με το χαμηλότερο δυνατό κόστος. 

Η μέθοδος αυτή είναι η οργανωμένη προνυμφοκτονία.

Για να γίνει ένα σωστό και αποτελεσματικό έργο πάνω στην καταπολέμηση των κουνουπιών, γίνεται στο στάδιο τις προνύμφης με την προνυμφοκτονία. Είναι η μόνη περίοδος που μπορεί κανείς να τα βρει συγκεντρωμένα σε μεγάλους αριθμούς, ακίνητα και ευάλωτα.

Η μέθοδος αυτή έχει τα καλύτερα αποτελέσματα, είναι η οικονομικότερη, φιλική στο περιβάλλον, και είναι η μέθοδος που ακολουθείται διεθνώς.

Εδώ θα ήθελα να τονίσω ότι ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα καταπολέμησης κουνουπιών δεν είναι μόνο οι ψεκασμοί που πραγματοποιούνται. Πίσω από αυτούς υπάρχει πολύ δουλειά, και πολύ σχεδιασμός, έρευνα, μελέτη.  

Η μέθοδος καταπολέμησης ουσιαστικά στηρίζεται, στο συνεχή εντοπισμό, οριοθέτηση και αξιολόγηση των εστιών αναπαραγωγής των κουνουπιών, μέσα στο σύνολο των εν δυνάμει βιοτόπων τους σε μια περιοχή.

Οι βιότοποι των προνυμφών των κουνουπιών κατατάσσονται σε τέσσερις βασικές κατηγορίες: Αστικό περιβάλλον, Αγροτικό περιβάλλον, Περιαστικό περιβάλλον, Φυσικό περιβάλλον.

Για κάθε μία από τις παραπάνω κατηγορίες εστιών αναπαραγω­γής κουνουπιών απαιτείται ξεχωριστός σχεδιασμός και διαφορετι­κή οργάνωση προκειμένου να επιτευχθεί το επιδιωκόμενο αποτέλε­σμα.

Όλοι μας αντιλαμβανόμαστε πόσο άκακα εκτός από ενοχλητικά δεν είναι αυτά τα έντομα που εκτός και από τις δυσμενείς επιπτώσεις στην δημόσια υγεία, αποτελούν και ένα άλλο μεγάλο πρόβλημα με διαστάσεις κοινωνικές, οικονομικές και τουριστικές για τον ανεπτυγμένο κόσμο.

Θα πρέπει όλοι μας να συνειδητοποιήσουμε  ότι η Καταπολέμηση Κουνουπιών είναι υπόθεση πρώτης προτεραιότητας λόγω των συνεπειών που μπορεί να υπάρξουν στη Δημόσια Υγεία και ειδικά σε έναν συνοριακό Νομό όπως είναι ο δικός μας._